AFRİKA DERİNLİĞİNDE YENİ İTTİFAKLAR

Ortadoğu, an itibarıyla kasırgaya dönmüş durumda öyle ki; olanlara günlük teşhis koyan uzmanlar, bir gün sonra yaptığı analizin yanlışlığını anlıyor, yapılan hatayı telefi edinceye kadar, olaylar bambaşka bir boyuta geçiyor. Çünkü yerel kaynaklar ile uluslararası hırslar arasındaki yanlış hesaplamalar, politikaların başarısız olmasına neden olmaktadır. Gelişen olayları taktikler ve stratejiler üzerinden oluşan parametrelere göre anlamlandırırsak, Ortadoğu stratejik yapısal ve siyasal bir değişimden geçiyor zira yaklaşık 80 yıllık modeller yıkılmakta yerine yeni ittifaklar ve sistemler kurulmaktadır. Bu değişim sürecini “olgu” olarak ifade edersek, olgular da bir takım olaylar zincirini beraberinde getirir. Hele de burası Batılı gözüyle, az gelişmişlik, dini radikalizm, hukuksuzluk, ekonomik problemler, diktatörlük gibi kavramlarla özdeşleştirilince bölge içinden çıkılmaz bir şablona ve onun içinde de ayrı bir labirente dönüşüyor. Bütün bu yapı değişimlerinde problemler, dalgalanmalar olması kaçınılmazdır.

Ortadoğu'da etnik, ana mezhepler ve mikro mezhepler gibi çeşitli kırılganlıklarda fay hatları mevcut. Bunlardan ana fay hattı üzerinde Rusya ile ABD var. Özellikle Suriye ve İran konusunda soğuk bir çatışma mevcut ve eksen enerji hatları ile enerji lojistiğine doğru kaymaktadır. ABD ve Rusya, Ortadoğu'da ortaya çıkacak her türlü değişim ve dönüşümü çok yakından takip ediyor. Parlayan üçüncü büyük güç, Çin küçük ama sağlam adımlarla Ortadoğu'ya giriyor. Avrupa (İngiltere, Almanya ve Fransa), bölgesel güçler Türkiye ve İran'da fay hatları üzerinde farklı taktikler izliyor. Almanya İslamcılık ve Doğu siyaseti ekseninde düşünülmeli bu hatta. Özellikle Avrupa’da yaşanan ekonomik krizden yararlanarak ipleri tamamen ele geçiren Almanya, Avrupa'nın patronu olarak, yeni Ortadoğu senaryolarında, "ben de varım" diyor. Birinci dünya savaşında Sykes-Picot antlaşmasıyla Ortadoğu haritasını masa başında çizen İngiltere ve Fransa, Ortadoğu’da yeni ittifaklarla yeni dünya düzeni kurulurken, dışta kalmamak için önemli hamleler içinde bulunuyor. Daha Libya’ya müdahale tartışılırken Fransa’nın ani bir manevrayla müdahaleye öncülük etmesi ve NATO’nun askeri kanadına tekrar üye olması önemli ipuçlarıdır.

 İsrail’in Filistin ile masaya oturması ayrıca yakından takip edilmesi gereken ayrı bir fay hattı gibi gözükse de bu hat Afrika derinliğinde yani Mısır’da ana hat ile birleşmektedir. Ancak en önemlisi Afrika derinliğinde çıkarları olan ülkeler hesaba katılmalıdır. Afrika jeopolitiğinin en önemli ayağı olan Nil Deltası ve bunun uzantısı olan Yukarı Nil Havzası’nın denetimi tarih boyunca bölgenin kaderini belirleyen etkenlerden olmuştur. Bölgede enerji kaynakları, su paylaşımı, tarım alanları gibi çatışma alanları, bu bölgede yeni bir düzen arayışını da gündeme getirecektir. Burada oyun kurucu konumdaki ABD’nin rolünü Brownlee’nin deyimiyle özetlersek; “Mısır'da demokrasinin ABD'nin önceliği olduğunu pek söyleyemeyiz. Tarihsel olarak da bu böyle oldu, demokrasi ve stratejik çıkarların birbiriyle uyuştuğu bir dönemde ikisi de desteklenir, ama aralarında bir çatışma çıkar ve gerginlik patlak verirse, o zaman ABD stratejik çıkarlardan yana durur.” Çünkü ABD için işbirliğinin ve yakınlığın vazgeçilmez şartları, petrol arzının istikrarı ve İsrail’in güvenliğidir. ABD, bu şartları sağlayan ya da taahhüt eden bölgedeki otoriter rejimleri destekleme konusunda herhangi bir tereddüt yaşamamaktadır.