10. sayısında (Aralık 2013-Ocak 2014); tarihçi-yazar Sinan Hakan ile yapılan söyleşiyi kapağına taşıyan Kürt Tarihi dergisi dosya konusu olarak “Şark Islahat Planı”’nı masaya yatırıyor.
Kürtler Tarihle, Tarih Kürtlerle Buluşuyor sloganıyla yola çıkan Kürt Tarihi dergisi 10. Sayısı’nda da gündem oluşturacak konularla okuyucunun karşısına çıkıyor. Kürt tarihinin konuşulmayan yönlerini bilimsel veriler, bilgi ve belgeler ışığında sunan derginin bu sayısında kapak konusunu tarihçi-yazar Sinan Hakan ile yapılan röportaj oluşturuyor. Mesut Yeğen’in, Sinan Hakan ile yaptığı söyleşide 1916-1920 yılları arasında, dönemin Osmanlı ve şimdinin Türkiyesi’nde meydana gelen politik gelişmeler ve bu gelişmeler karşısında Kürt-Türk, Kürt-Ermeni ilişkileri, tarih yazımının yetersizlikleri, Misak-ı Milli ve Kürt entelektüelleri yer alıyor.
Derginin bu sayısında dosya konusu olarak ise Şeyh Said Ayaklanması’ndan sonra Kürdistan’da uygulanan siyaset ve bu siyasetin pratik uygulanmasında bir yol haritası olan “Şark Islahat Planı” mercek altına alınıyor.
Dosya kapsamında Kürt tarihinin yeniden ele alınmasında önemli bir role sahip olan araştırmacı Mehmet Bayrak’ın “Kürdlere Vurulan Kelepçe: Şark Islahat Planı” yazısı tartışmayı başlatıyor. Bayrak yazısında; 1922‘de Meclis‘te görüşülen Kürt özerkliğine ilişkin kanun tasarısını, Büyük Millet Meclisi Reisi Mustafa Kemal imzasıyla cephe komutanlıklarına gönderilen genelgeleri, 1923‘te yeni devletin eşitlikçi yapılanması konusunda gazetelerin başyazarlarına İzmit’te yapılan açıklamaları irdeliyor ve Türk ve Kürt delegasyonu adına Lozan’a katılan İsmet Paşa’nın iki halkın eşitliğine ilişkin söylemlerinin 1923’ten sonra değişmeye başladığını tespitinde bulunuyor. Yazar makalenin sonunda ise; Şark Islahat Planı’nın tam metnini okuyucular ile paylaşıyor.
Dosyanın ikinci yazısı ise; Cuma Çiçek tarafından kaleme alınmış. Çiçek “Kürt Bölgesi’nde Devletin Üç Tarz-ı Siyaseti (1925-1935): Güvenlik, Türkleştirme ve Kalkınma” makalesi ile Şark Islahat Planı’na ve Şark Islahat Raporu’na odaklanıyor. Çiçek makalesinde bu plan ve raporun; asimilasyon-Türkleştirme, iskân politikaları, yol yapımları, hudut güvenliği ve bölgeye özgü idari yapılar ile askeri yönetimin sürekliliği maddeleri üzerinden bir tartışma yürütüyor.
Ercan Çağlayan da bu tartışmaya “Cumhuriyet ve Kürt Matbuatı 1925-1960” yazısıyla katılıyor. Çağlayan, 1925-1960 tarihleri arasında Bakanlar Kurulu kararıyla Kürtler, Kürtçe ve Kürdistan ile ilgili gazete, dergi, kitap, plak, nizamname, beyanname, harita, kartpostal ve plak gibi yayınların yasaklanmasını inceliyor. Makalesinde yasaklanan 23 yayının listesini de veren yazar; listede yayınların yasaklanma gerekçeleri, türü, tarihlerini de okuyucu ile paylaşıyor.
Özkan Gökcan, “Irak’ta Bir Kürt Topluluğu: Feyliler” yazısıyla Irak sınırları içinde yaşayan Şii inancına sahip Feyli Kürtlerin tarihleri, inançları, sunni Arap Irak devletinin uyguladığı ayırımcı politikaları ve bugünkü durumlarını inceliyor.
Sedat Ulugana, “Zilanlı Mela Muhammed’in Muhaceratı” isimli yazısıyla genç yaşta Hamidiye alaylarına katılan Mela Muhammed’in serencamını ele alıyor. Yazıda 1. Dünya Savaşı başladığında Ruslar’ın Erzurum, Van, Muş ve Ağrı bölgelerini işgal etmesi ile binlerce Kürd’ün Bitlis üzerinden güney bölgelerine göç etmek zorunda kalmasının yarattığı etkiler anlatılıyor. Ulugana yazısında Bitlis’teki kanlı çarpışmalarda dağılan aşiret alaylarına mensup “Hamidiye Süvarileri”nin de sivil halk gibi ailelerini yanlarına alarak bölgeden uzaklaşıp yıllar sonra doğduğu topraklara geri dönmesinini yazıyor.
Sinan Hakan’ın belgeler ile desteklediği “Diyarbekir Kürt Kulübünün Yayıncılık Mücadelesi 1919” başlıklı yazısı Diyarbekir merkezli Kulübün yayınını daha sağlam ve güvenli bir zeminde yapmak için matbaa satın almak istemesi üzerine çıkan çetrefilli süreci irdeliyor. İttihat Terakki Cemiyeti’nin, Kürtçe yayın yapılmasının “cahil halk” üzerinde etkili olacağını düşünmeleri sonucunda, matbaanın faaliyetlerinin Osmanlı döneminde Diyarbakır Valisi tarafından engellenme çalışmalarına odaklanıyor.
Serhat Bozkurt, “Ahmed Süreyya Bedirhan’ın Sicili” yazısıyla Başbakanlık Osmanlı Arşivi’nde bulunan Süreyya Bedirhan’ın sicilinde Galatasaray Lisesi’nin son sınıfında öğrenciyken Isparta’ya sürgün edilmesi, İstanbul Şehremini Rıdvan Paşa’nın öldürülmesi ve Kürdistan gazetesinin çıkarılma süreci hakkında bilgiler içeriyor.
Sabahattin Kayhan, “Alîşêr’in Şiirlerinde Dersim ve Kürdistan” başlıklı yazısında Başbakanlık Cumhuriyet Arşivleri’nde bulunan belgelere dayanarak Alîşêr’in, Seyid Rıza’ya desteğini, Mustafa Kemal’e açıkça meydan okuyan Dersim’in Kürdistan’ın gözü olduğunu yazıyor.
Nilay Özok-Gündoğan, Arşiv Tozu sayfaları ile arşivlerde bulunan belgeleri bize ulaştırmaya devam ediyor. Özok-Gündoğan, “Kürdistan’ın ‘Sıradan’ İsyancıları: Esme, Ali ve Resul” başlıklı yazısıyla Başbakanlık Osmanlı Arşivi’nde bulunan Esme, Ali ve Resul’un dilekçelerine yansıyan öykülerini yazıyor.