Sevgili okuyucularımız son günlerde dünya ve Türkiye gündemini istismar, yolsuzluk ve insanların dolandırılması ile meşgul eden kripto paralar ve bu paraların işlem gördüğü kripto borsalar hakkında bir ekonomist olarak halkımızı bir nebzede olsa bilinçlendirmek istedim.
Dünya geneline baktığımız zaman, aslında borsada işlem gören bir değer olarak karşımıza çıkmaktayken bizim gibi gelişmekte olan ya da gelişmemiş ekonomilerde titan saadet zinciri benzeri dolandırıcılık hikâyeleri ile karşımıza çıkmaktadır. Bir tane akılı - kripto para borsası kurar yada kurar gibi yapar- çoban çıkar meee der ardına binlerce coin - koyun diyebiliriz - takılır. Ve derki size güzel saman ve yem vereyim der. Ne saman vardır ne yem koyunlar kasabın çengeline asılmıştır. Tam da buraya Nasrettin Hoca’nın tencere fıkrasını koyabiliriz.
Nasrettin Hoca'nın en beğenilen fıkralarından birisidir ‘’Kazan Doğurdu’’ fıkrası. Herkesin çocukluğunda bir yer edinmeyle kalmayıp, geçmişten günümüze kadar ulaşmayı başarmıştır. Türk mizah kahramanı Nasrettin Hoca'nın fıkraları arasından en çok güldüren fıkrası olan ‘’Kazan Doğurdu’’ fıkrası şöyle;
Bir gün Nasreddin Hoca, komşusundan bir kazan ister. İşini bitirince kazanın içine küçük bir tencere koyup geri iade eder. Kazan sahibi tencereyi görünce:
– Bu nedir? Diye sorar.
Hoca cevap verir:
– Müjde! Kazanınız doğurdu. Bu haber komşusunun hoşuna gider.
– Pekala! diyerek tencereyi kabullenir. Hoca yine bir gün komşusundan kazanı ister. Alır ama bu sefer iade etmez. Sahibi bir süre bekler. Kazanın gelmediğini görünce, Hocanın evine gelir, kazanı geri ister. Hoca üzüntülü bir çehre ile:
– Sizlere ömür, kazan öldü! der. Komşu hayretle:
– Aman Hocam, hiç kazan ölür mü? Deyince, Hocanın cevabı hazırdır:
-Kazanın doğurduğuna inanırsın da, öldüğüne niçin inanmazsın? Hoca, daha sonra kazanı iade eder. Zaten maksadı, çıkarına çok düşkün olan komşusuna, iyi bir ders vermektir.
Kripto paralar 2008 yılında ortaya çıkmış, hisse senedi gibi alınıp satılan bir alışveriş değeridir. Çünkü fiziki olarak bir anlam ifade etmiyor.
Uluslararası kripto borsalarında Bitcoin (btc), Ethereum (ETH), Binancecoin( BNB), Cardano (ADA ) vb. bu arada Türk kripto parası BiLira (TRYB ) gibi işlem gören yaklaşık 5400 adet kripto para cinsi bulunmaktadır. Kripto para borsaları aracılığı ile komisyon karşılığı alınıp satılmakta bazen de borsa işleticileri bunlarla beraber sırra kadem basmaktadırlar. Peki, herhangi bir yasal sınırlama ya da koruma bulunmakta mıdır? Şimdilik hayır.
Şimdi konuyu daha iyi anlayabilmek için bazı terimleri piyasalarda geçtiği hali ile açıklayamaya çalışalım.
Kripto Para Nedir?
Kripto para, merkezi bir otorite tarafından kontrol edilmeyen, başka bir otoriteye ihtiyaç duyulmadan kişiden kişiye değer aktarımına izin veren, çevrimiçi ağlar(internet) aracılığıyla finansal işlemler gerçekleştirmek için kriptografik işlemler kullanan, bir dijital para türü, bir değişim, takas aracıdır.
Dijital Para Nedir?
İnternet tabanlı olarak dijital formda bulunan ve yalnızca elektronik ortamdaki işlemler ve ödemeler için kullanılan, işlem hızı ve işlem kolaylığı gibi kendine özgü özellikleri dışında geleneksel paranın tüm özelliklerini taşıyan değişim aracıdır. Dijital paralar, elektronik ortam üzerinde bulunan online biçimde ödeme yapmaya olanak sağlayan bir para türüdür. Banka hesaplarında duran paralar da dijital paradır. Dijital paralar ile fatura ödenebilir, alışveriş yapılabilir, para transfer işlemlerini gerçekleştirebilirsiniz.
Sanal para nedir?
Sanal para, ödemelerin işlenmesine yardımcı olan bir teknolojidir. Sanal para birimi kullanıcıdan kullanıcıya aktarılabilir. Cüzdan veya bulut (E-saklama veya depolama)gibi çeşitli cihazlarda saklanabilir. Para birimi takas edilebilir. Sanal para, dijital para veya elektronik para birimidir.
Bu para birimi herhangi bir banka veya kamu otoritesi tarafından düzenlenmez. Bu nedenle, herhangi bir geleneksel para birimi ile ilgisi yoktur. Geliştirilen her sanal para biriminin kendine özgü bir algoritması (Algoritmalar açıkça belirtilmiş bir başlangıcı ve sonu olan işlemler kümesidir. Amaca ulaşmak için işlenecek çözüm yolları ve sıralamaları belirlenir ve algoritma bu sırayı takip ederek en mantıklı çözüme ulaşır) vardır.
Sanal Para Birimi: Belirli bir toplulukta kullanılan dijital para birimidir. Örneğin, bir grup oyuncuları, çiftlikleri için ürün satın alabilecekleri oyun içi sanal para paralarına erişebilir. Sanal para birimi yalnızca belirtilen topluluk içinde geçerlidir. Sanal paralarınızı alıp bir alışveriş merkezi ya da cafede alışverişte kullanamazsınız. Yani biraz sanal oyunlarda ya da sanal kumarhane benzeri yerlerde kullanabilirsiniz, bu nedenle gerçek bir değeri yoktur.
Kripto Paraların Diğer Dijital Paralardan Farkı Nedir?
Kripto para dışındaki dijital paraların çoğunluğunun işletilmesi ve yönetimi bir merkezi otorite tarafından yapılmaktadır. Bu tür dijital paralara 2013 yılında 6493 sayılı kanunla yasalaşan elektronik paralar, banka hesaplarında bulunan kaydi paralar, banka kartları ve kredi kartları örnek gösterilebilir. Bu sistemlerdeki hesap kayıtları, sistemi işleten kuruluşa ait sunucularda saklanır. Bu nedenle dijital para için gereken güvenlik özellikleri dijital parayı işleten kuruluşun bilişim güvenlik alt yapısı ile sağlanır. Merkezi dijital paralar sadece bilişim sistemleri açısından değil yönetimsel açıdan da merkezidir, bir kurum tarafından yönetilir.
Kripto paraları diğer dijital paralardan ayıran en önemli özellik bilişim alt yapılarının merkezi olmayışlarıdır. Hesap kayıtları kriptoloji teknolojisi üzerine kurulu bir kayıt yazılımı çalıştıran yüzlerce, binlerce, milyonlarca farklı küçük sunucu üzerinde tutulur. Bu sunucuların her biri farklı anonim kuruluş ya da şahıslar tarafından işletilir. Sistemdeki hesap kayıtlarının değiştirilmesi, silinmesi, başka hesaplara izinsiz aktarılması mümkün değildir. Bu özellikleriyle bir parada olması gereken güvenlik gereksinimlerini aracı bir kurum ya da şahıs olmadan sağlarlar. Güvenlik ve garantisi en azından şimdilik yoktur.
Dijital paralar bir otorite tarafından çıkarılmakta ve kontrol edilmektedir. Dolayısıyla dijital paralar merkezi bir yapıdadır. Kripto paraların arkasında ise bir otorite bulunmamakta ve kripto paralar merkeziyetsiz bir yapıda geliştirilmektedir.
Dijital paralar ile gerçekleştirilen işlemler kullanıcılar tarafından gerçek kimlikleri ile yapılabilmektedir. Dolayısıyla işlemler gizli değildir. Kripto paralar ile işlem yapılırken ise kişisel bilgilere ihtiyaç duyulmakta ve bu bilgiler herhangi bir otorite ile paylaşılmaktadır. Dolayısıyla kripto para ile gerçekleştirilen işlemler gizlidir.
Dijital paralar birçok ülke tarafından yasal düzenlemelerle düzenlenmesine rağmen kripto paralar henüz oldukça yeni varlıklar olması itibariyle az sayıda ülke tarafından sınırlı olarak düzenlenmektedir.
Airdrop nedir?
Kripto para dünyasında “airdrop”, kripto para birimlerinin mevcut sahiplerine yeni üretilen kripto paraların ödüllendirme maksadıyla belirli bir oranda dağıtılmasıdır.
Airdrop sistemini bir nevi, markaların piyasaya yeni çıkacak ürünlerinin reklamını yapması ya da promosyon uygulaması gibi düşünebilirsiniz.
Dönem dönem, kripto para borsaları, cüzdan servis sağlayıcıları vb. gibi blokzincir tabanlı hizmetler, müşterilerine ve abonelerine ödül vermek isterler. Airdrop, sadık müşterileri herhangi bir ücret ödemeden kripto para ile ödüllendirmenin bir aracı olarak kullanılabilir. Bu sistem, bu tür platformlarda sürekliliği sağlayabilecek için bir tür teşvik görevi görür.
Yani Nasrettin Hoca misali bir tencerenize yavru tencere verilmesidir.
Kripto para cüzdanı (wallet) nedir?
Bir kripto para cüzdanı, kripto para kullanıcılarının dijital varlıklarını depolamasına ve almasına izin veren bir uygulamadır. Geleneksel para birimlerinde olduğu gibi, paranızı saklamak için bir cüzdana ihtiyacınız yoktur. Bir kullanıcı Bitcoin gibi bir kripto para birimi aldığında, onu bir kripto para cüzdanında saklayabilir ve işlem yapmak için bu cüzdanı kullanabilir.
Kripto para cüzdanları, bir akıllı telefon veya bilgisayarda çalıştırabileceğiniz uygulamalara benzetilebilir. Kripto paralarınızı fiziksel bir cüzdan içinde taşımak isterseniz, bir cüzdan uygulaması çalıştıran fiziksel bir cüzdan cihazı da satın alabilirsiniz. Cüzdanlar aynı anda birden fazla kripto para alabilirler.
Kripto para birimi almak istediğinizde, ister bir para biriminde satın alarak ya da bir hediye ya da gelir olarak alarak, göndereni cüzdan tarafından verilen benzersiz bir şifreleme adresine yönlendirirsiniz. Cüzdanda depolanan kripto para biriminizi, dosyaların bir USB sürücüsünde depolandığı şekilde resmedebilirsiniz, ancak aslında, cüzdanda depolanan bilgiler, paranızın tüm işlemleri kaydeden ve doğrulayan kamu defteri olan blokzincir üzerindeki konumunu gösterir.
KRİPTO PARA NASIL ÇALIŞIR?
Kripto para birimleri en temel anlamıyla bir dijital veridir. Bu veriler dijital ortamda bulunan Kripto para birimleri cüzdanlarında saklanır. Her bir cüzdan bir açık (public) bir de kapalı (private) anahtara sahiptir. Kapalı anahtar ile Kripto para birimleri cüzdanına erişim sağlanır ve gizlidir. Açık anahtar ile Kripto para birimleri cüzdanları arasında Kripto para birimleri ağı üzerinde Kripto para birimleri transfer edilir. Her bir işlem Kripto para birimleri kripto para ağında onaylanır ve kayıt altına alınır. Böylece sahip olunmayan kripto para birimleri ile işlem yapılmasının önüne geçilir.
Bitcoin üzerinden örneğimize devam edersek
Bilgisayara veya akıllı telefona Bitcoin cüzdanı yüklenir. Hesaplarınız herkese görünür ancak kimliğiniz gizlidir bu özellik bir kişiden Bitcoin alım ve satımlarda fayda sağlar ve gizlilik de sağlanmış olur. Bitcoin ağı blockchain üzerine kuruludur her yapılan işlem blockchain ağına eklenir. Blockchain üzerinde onaylanmış işlemler sayesinde Bitcoin cüzdanları bakiyenizdeki değişiklikleri gösterir. Bitcoin cüzdanları arasındaki transferleri güvenli bir şekilde gerçekleştirmek için her kullanıcıda işlemlerin cüzdan sahibi tarafından yapıldığını kanıtlayan özel anahtar bulunur.
Bitcoin'in altında yatan en büyük güç blockchain teknolojisidir. Bitcoin’in nasıl çalıştığını anlamak için öncelikle blockchain teknolojisinin çalışma yapısını anlayabilmek gereklidir. Blockchain teknolojisi herhangi bir merkezi kuvvet tarafından yönetilmeyen, yapılan tüm işlemlerin kayıt altında tutulduğu bir sistemdir. Blockchain temelde iki veri yapısı kullanır: Pointers(işaretçiler) ve Linked Lists(bağlantılı listeler). İşaretçiler değişkenlerin nerede olduğunu belirten değişkenlerdir. İşaretçiler veriyi tutan değişkeni işaret ederler. Bağlantılı listeler ise en basit tanımla her bir bloğun belirli bir veri içerdiği ve bir sonraki bloğa işaretçi vasıtası ile bağlandığı bir bloklar dizisidir diyebiliriz